Manastir Nikolje nalazi se u živopisnom
klancu Nikoljskog potoka na istočnim padinama Rudnika, u selu
Šatornji.
Crkvu posvećenu Svetom Nikoli, kako
saznajemo iz natpisa koji je uklesan na nadvratniku od mermera iznad
zapadnih vrata podigao je 1425.godine Nikola Dorjanović, ugledni
vlastelin despota Stefana Lazarevića. Osim ovog pomena o ktitoru
nemamo druge istorijske podatke. Iz natpisa saznajemo da ktitor nije
doživeo završetak svoje zadužbine (među priloženim slikama je i
slika vrata sa natpisom iznad njih). Predpostavlja se da ni on ni
članovi njegove porodice nisu sahranjeni u manastiru, na šta su kao
ktitori imali pravo, pošto u manastiru nisu pronađeni nikakvi
srednjevekovni grobovi niti nadgrobne ploče.Prošlost manastira
Nikolje malo nam je poznata. U tursko vreme više puta je paljen i
rušen. Po brojnim zapisima urezanim na severnoj fasadi vidi se da je
tokom XV i početkom XVI veka u njemu bio razvijen bogat monaški
život. Ne zna se kada je prvi put stradao, ali je to svakako pre
početka XVII veka, kada dolazi do velike obnove manastira. Tom
prilikom crkva je u gornjim delovima prezidana, a krov i krovni
pokrivač zamenjeni. Na zapadnoj strani podignuta je velika
pravougaona priprata, a unutrašnjost je živopisana.
Tokom XVII i XIX veka manastir je bio
važan politički i kulturni centar rudničkog kraja, tako da se
često nalazio na udaru Turaka. Joakim Vujić piše da je manastir
nekoliko puta paljen i pljačkan, ali da Turci nisu uspeli da
rasteraju monahe i da ga poruše. U vreme prvog srpskog ustanka
izvedeni su obimni građevinski radovi na manastirskom kompleksu.
Crkva je prekrivena drvenom šindrom, a na jugozapadnoj
(verovatno treba: severozapadnoj a ne kako piše u opisu
manastira koji sam koristio) strani podignut je konak.
Najveći arhitektonski zahvat
izveden je 1817.godine, kada je na zapadnoj strani crkve
sagrađena monumentalna, dvospratna, kula zvonara koja
dominira manastirskim kompleksom. Kad je u vreme Prvog
srpskog ustanka crkva malterisana i krečena oko prozora na
tamburu kubeta islikani su crveni ornamenti geometrijskih
oblika.Unutrašnjost crkve obnovljena je 1850.godine za vlade
kneza Aleksandra Karađorđevića, kako stoji na natpisu iznad
zapadnih vrata u unutrašnjosti hrama
Od prvobitnog živopisa očuvani su
samo fragmenti u oltarskoj apsidi.
U drugoj polovini XIX veka manastir je zapusteo
i već ga Milan Milićević u svom delu beleži kao
parohijsku crkvu. Feliks Kanic ističe tešku
pristupačnost crkvi. Nikolje je poslednji put
obnovljeno 1988.godine, a monaški život vraćen je u
manastir 1990.godine.
Sestrinstvo manastira, koje
broji pet monahinja, na čelu sa igumanijom
Jevdokijom, uložilo je mnogo truda i napora u obnovu
manastirskog kompleksa, tako da Nikolje postepeno
vraća nekadašnji ugled i značaj.Do manastira se
stiže putem Kragujevac - Topola preko sela Stragari
i Šatornja.
Tekst priredio Nenad
Glišić korišćenjem različitih izvora na Internetu.
